Ứng dụng Trí tuệ Nhân tạo trong Bảo tồn Mộc bản Triều Nguyễn: Một Bước tiến Quan trọng trong Di sản Văn hóa

Trong thời gian qua, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV đã đạt được những kết quả đáng kể trong việc ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn, một di sản tư liệu thế giới được UNESCO công nhận. Việc này không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của mộc bản triều Nguyễn mà còn giúp công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu di sản quý giá của dân tộc.

Mộc bản triều Nguyễn là một trong những bộ tài liệu lịch sử quan trọng nhất của Việt Nam, với 33.976 tấm mộc bản được lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV. Tuy nhiên, sau thời gian dài, nhiều mộc bản đã bị xuống cấp và hư hại do tác động của môi trường và điều kiện khách quan. Để giải quyết vấn đề này, Trung tâm đã chủ động phối hợp với các chuyên gia và kỹ sư công nghệ để triển khai ứng dụng AI vào công tác số hóa và lưu trữ mộc bản.

Theo nhà nghiên cứu Minh Đạo, việc đưa AI vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn không chỉ là xu thế tất yếu mà còn phản ánh tư duy đổi mới trong việc lưu giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. AI có thể hỗ trợ số hóa các hiện vật, tài liệu cổ bằng công nghệ quét 3D, phục dựng các công trình kiến trúc bị hư hại, tái tạo những giá trị văn hóa đang có nguy cơ mai một. Tìm hiểu thêm về công nghệ quét 3D và ứng dụng của nó trong bảo tồn di sản văn hóa.

Không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc lưu trữ và bảo tồn, AI còn hỗ trợ việc lan tỏa di sản văn hóa đến công chúng thông qua các ứng dụng thực tế ảo, thực tế tăng cường và chatbot hướng dẫn du lịch. Điều này giúp khách tham quan có những trải nghiệm tương tác sống động với di sản. Để biết thêm thông tin về các ứng dụng thực tế ảo và thực tế tăng cường trong bảo tồn di sản văn hóa, xem thêm tại đây.

Tuy nhiên, việc ứng dụng AI trong bảo tồn di sản văn hóa cũng đối mặt với không ít thách thức, trong đó vấn đề dữ liệu là một trở ngại lớn. Nhiều tư liệu di sản chưa được số hóa đầy đủ hoặc bị thiếu hụt thông tin, gây khó khăn cho AI trong việc phân tích và tái tạo. Bên cạnh đó, sự chính xác trong việc diễn giải và truyền tải nội dung văn hóa cũng là một thách thức.

Để phát huy tối đa tiềm năng của AI trong bảo tồn di sản văn hóa, nhà nghiên cứu Minh Đạo nhấn mạnh rằng cần có chiến lược đầu tư bài bản vào việc xây dựng kho dữ liệu số về di sản văn hóa, với yêu cầu cao về tính chính xác, đầy đủ và hệ thống. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử và đội ngũ kỹ sư công nghệ là yếu tố then chốt để phát triển các mô hình AI có khả năng tiếp cận đúng bản chất, truyền tải trung thực tinh thần và giá trị của di sản.

TS Phạm Quốc Quân, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, cũng nhận định rằng ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản là một xu thế tất yếu. Tuy nhiên, để ứng dụng công nghệ vào trưng bày một cách hiệu quả, điều quan trọng nhất vẫn là công tác nghiên cứu. Những di vật, cổ vật – vốn là thành phần của di sản văn hóa vật thể – cần được tìm hiểu kỹ lưỡng để kể lại câu chuyện của chúng một cách chính xác và sâu sắc. Tìm hiểu thêm về công tác nghiên cứu di sản văn hóa.

Ở tỉnh Sơn La, các bảo tàng và thư viện đang tích cực chuyển đổi số, tạo ra những trải nghiệm mới mẻ và thú vị cho người dân và du khách. Với sự hỗ trợ của công nghệ, những không gian tưởng chừng tĩnh lặng này đã trở thành điểm đến sống động và hấp dẫn.

Bảo tàng tỉnh Sơn La, nơi lưu giữ những ký ức lịch sử và văn hóa, đã áp dụng công nghệ thực tế ảo và quét mã QR để du khách có thể trải nghiệm và khám phá di tích lịch sử một cách sống động. Chị Đặng Thị Thanh Quế, du khách đến từ Thành phố Hồ Chí Minh, chia sẻ: “Chỉ cần quét mã QR, tôi đã thấy toàn bộ sơ đồ và nội dung tham quan, chi tiết về cấu trúc nhà tù và cách sinh hoạt của người tù chính trị”. Du khách không chỉ có trải nghiệm thực tế ảo mà còn có thể tiếp cận kho dữ liệu số của bảo tàng thông qua internet. Hơn 35.000 hiện vật và tư liệu đã được số hóa, trong đó có những bộ sưu tập về hình ảnh, cổ vật, nghi lễ, trang phục và sản phẩm nghề thủ công truyền thống của đồng bào các dân tộc.

Chị Cầm Thị May, Phòng Giáo dục Truyền thông, Bảo tàng và Thư viện tỉnh Sơn La, cho biết: “Hiện nay, trên trang web của Bảo tàng Sơn La có nhiều tiện ích giúp du khách có thể tham quan và trải nghiệm, bao gồm công nghệ thực tế ảo để xem toàn cảnh thực trạng di tích nhà tù và các phòng của bảo tàng”. Điều này giúp du khách có thể khám phá bảo tàng một cách linh hoạt và chủ động.

Không gian Thư viện tỉnh Sơn La cũng đang thay đổi diện mạo với sự hỗ trợ của công nghệ thông minh. Một thiết bị công nghệ có thể thay thế cả phòng mục lục, và một mã QR có thể mở ra kho tri thức đã số hóa. Chị Lê Xuân, ở phường Tô Hiệu, tỉnh Sơn La, chia sẻ: “Trước đây, người đọc phải mang theo sổ để mượn hay đổi sách. Còn bây giờ, chỉ cần đọc tên hoặc mã số đã có thể tra cứu, rất thuận tiện trong việc mượn sách ở thư viện”. Công nghệ số còn giúp cán bộ thư viện tiết kiệm thời gian và giảm áp lực cho những phần việc thủ công trong quản lý và tránh thất thoát tài liệu.

Anh Lò Văn Thông, Phòng Nghiệp vụ, Bảo tàng và Thư viện tỉnh Sơn La, nói: “Máy scan bây giờ hiện đại hơn so với trước, mình sẽ không phải chỉnh sửa ảnh khi lưu trữ, mất nhiều công đoạn… Bây giờ mình chỉ cần 1 bước scan thôi là có thể đẩy trực tiếp lên dữ liệu số phục vụ bạn đọc được rồi”. Việc số hóa tư liệu đã giúp bạn đọc có thể dễ dàng tìm kiếm và tham khảo, đặc biệt là với những học sinh vùng sâu vùng xa hoặc những người không có điều kiện đến thư viện trực tiếp.

Em Bùi Bảo Nam, Phường Tô Hiệu, tỉnh Sơn La, chia sẻ: “Em thấy rất hữu ích, khi ở nhà em có thể tìm đầu sách qua website, app, có thể đọc sách online”. Sự đồng hành của công nghệ đã giúp những giá trị lịch sử, kho tàng tri thức và văn hóa ngày càng trở nên sống động, hấp dẫn và lan tỏa.

Trong bối cảnh thời đại công nghệ đang phát triển không ngừng, việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa gắn với công nghệ đã trở thành một kỳ vọng lớn đối với Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVIII. Việc ứng dụng công nghệ vào lĩnh vực này không chỉ là chìa khóa để giữ gìn di sản cho thế hệ tương lai mà còn giúp đưa giá trị di sản đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là giới trẻ.

Đối với người dân Hà Nội, di sản văn hóa không chỉ là những công trình kiến trúc cổ kính hay hiện vật lịch sử, mà còn là linh hồn và bản sắc không thể tách rời của thành phố ngàn năm văn hiến. Thành phố Hà Nội sở hữu một kho tàng di sản văn hóa vô cùng phong phú, từ những di tích lịch sử như Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh, Phụ hồ, Hồ Gươm cho đến những làng nghề truyền thống như Làng nghề Bát Tràng, Xóm Mát. Vì vậy, việc ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và quảng bá di sản là một giải pháp quan trọng để phát huy giá trị của những di sản này.

Công nghệ giúp bảo tồn và phục dựng các giá trị di sản một cách hiệu quả nhất. Một bảo tàng số về lịch sử Thăng Long – Hà Nội, nơi mọi tư liệu và hiện vật lịch sử được số hóa và trình bày sinh động, sẽ thu hút được nhiều người, đặc biệt là các em học sinh và sinh viên. Điều này sẽ giúp họ dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu về lịch sử và văn hóa của thành phố.

Bên cạnh đó, việc ứng dụng VR) trong trải nghiệm di tích là một giải pháp đột phá. Du khách và người dân có thể ‘du hành thời gian’ về quá khứ và chứng kiến không gian di tích được phục dựng sống động như thật, nghe những câu chuyện lịch sử chân thực. Công nghệ này sẽ mang lại trải nghiệm mới mẻ và thú vị cho người tham quan.

Việc phát triển các ứng dụng di động dẫn đường và thuyết minh di sản đa ngôn ngữ cũng là một sáng kiến thiết thực. Với một chiếc điện thoại thông minh, bất cứ ai cũng có thể dễ dàng khám phá các di tích và hiểu rõ câu chuyện đằng sau mỗi hiện vật và địa danh. Điều này sẽ giúp tăng cường trải nghiệm của du khách và người dân khi tham quan di tích.

Người dân Thủ đô tin rằng, khi công nghệ được ứng dụng thông minh và có chiến lược, di sản văn hóa của Hà Nội sẽ không chỉ được bảo vệ tốt hơn mà còn được ‘làm sống lại’ trong tâm hồn của thế hệ hôm nay và mai sau. Đây là cách biến những giá trị nghìn năm tuổi thành động lực phát triển mới và khẳng định vị thế của Hà Nội là một Thủ đô hiện đại nhưng vẫn đậm đà bản sắc văn hóa.

Trong những năm gần đây, robot đã ngày càng khẳng định vị trí của mình trên sàn diễn thời trang, không chỉ còn là đạo cụ sân khấu mà đã trở thành ‘đồng nghiệp’ của người mẫu. Từ những bước đầu tiên của robot Ameca tại Milan Fashion Week đến sự xuất hiện của Unitree G1 tại Shanghai Fashion Week, robot đang mở ra một kỷ nguyên mới trong ngành thời trang.

Sự phát triển của robot trên sàn diễn bắt đầu từ những năm 1990, khi Thierry Mugler giới thiệu bộ suit Robot Couture bằng kim loại và nhựa dẻo trong suốt năm 1995. Bốn năm sau, Alexander McQueen đã đưa ra câu trả lời về việc liệu máy móc có thể trở thành chủ thể nghệ thuật trên sàn diễn khi dùng hai cánh tay robot công nghiệp phun sơn trực tiếp lên bộ váy trắng của Shalom Harlow.

Những năm 2000-2010, các nhà mốt như Hussein Chalayan và Chanel tiếp tục đẩy xa biên giới giữa thời trang và công nghệ khi trình diễn những bộ sưu tập với drone, robot hình stormtrooper, và trang phục biến hình với điều khiển từ xa. Tuy nhiên, phần lớn những lần xuất hiện của robot trên sàn diễn giai đoạn này vẫn mang nặng tính biểu tượng và hiệu ứng thị giác, hơn là một sự phối hợp thực sự giữa người và máy.

Đến nay, robot đã trở thành một phần quan trọng của sàn diễn thời trang. Các thương hiệu đã bắt đầu coi robot là đối tác sáng tạo, một người mẫu hay người dẫn chuyện. Điều này tạo ra những cuộc giao thoa sống động giữa máy móc và con người, xóa bỏ giai đoạn trình diễn một chiều của robot thuở trước.

Robot có thể sẽ trở thành đại sứ thương hiệu, những humanoid như Ameca có thể được lập trình để giao tiếp trực tiếp với khách hàng tại các cửa hàng flagship, đóng vai trò người mẫu AI hoặc đại sứ thương hiệu di động. Sàn diễn thực tế ảo lai (phygital) được cho là sẽ phát triển mạnh mẽ, các show diễn tương lai sẽ kết hợp người mẫu thật, robot và các nhân vật ảo (digital avatars), sử dụng công nghệ AR/VR để tạo ra trải nghiệm trình diễn đa chiều và cá nhân hóa.

Robot sẽ ngày càng tham gia sâu hơn vào quá trình thiết kế, trở thành cộng sự đắc lực của con người, từ phác thảo, dựng mẫu, đến thử nghiệm chất liệu theo các quy trình tự động hóa cao. Điều này mở ra tiềm năng cá nhân hóa thời trang theo thời gian thực ngay tại sàn diễn.

Trong chiến lược phát triển thời trang bền vững, việc sử dụng robot để mô phỏng người mẫu thật trong các buổi thử nghiệm có thể giúp giảm thiểu sản xuất mẫu vật lý, hạn chế lãng phí chất liệu. Các studio sáng tạo đang nghiên cứu phát triển ‘Digital Twin Robot’ – những robot mô phỏng thông số cơ thể người mẫu để thử trang phục theo thời gian thực, giảm thiểu tác động môi trường ngay từ khâu thiết kế.

Robot đang trở thành một phần không thể thiếu trong ngành thời trang, không chỉ là câu chuyện của vải vóc, thời trang hiện nay còn là sân khấu của công nghệ. Sự hợp tác giữa các nhà thiết kế thời trang, kỹ sư robot, nghệ sĩ biểu diễn và nhà lập trình AI sẽ tái định nghĩa trải nghiệm runway, đưa sàn diễn trở thành một không gian giao thoa giữa hiện thực và tương lai.