Thiên văn – Dautuxaydung.com

Khám phá đám mây khí khổng lồ trong vũ trụ – không phải thiên đường bia mà là phòng thí nghiệm hóa học

Linh — Wed, 17 Sep 2025 12:01:32 +0000

Khám phá Đám Mây ‘Rượu’ Khổng Lồ Trong Vũ Trụ

Sự hiện diện của rượu và các phân tử hữu cơ phức tạp khác trong không gian rất quan trọng vì những phân tử này được coi là thành phần cấu tạo nên sự sống và có thể giúp các nhà khoa học hiểu được thành phần hóa học của không gian giữa các vì sao và nguồn gốc tiềm ẩn của sự sống.

Một khám phá đáng kinh ngạc trong lĩnh vực thiên văn học đã mở ra cánh cửa cho những hiểu biết mới về sự hình thành của các ngôi sao và thành phần hóa học của vũ trụ. Vào một đêm năm 1995, các nhà khoa học đã tình cờ phát hiện ra một đám mây khí liên sao khổng lồ mang tên G34.3, chứa một lượng lớn ethanol, một loại cồn tương tự như cồn được sử dụng trong đồ uống.

Đám mây G34.3, nằm cách Trái Đất 10.000 năm ánh sáng, có đường kính gấp 1.000 lần đường kính Hệ Mặt Trời. Sự hiện diện của cồn etylic trong đám mây này là một điều đặc biệt, với lượng cồn lớn đến mức có thể cung cấp 400 nghìn tỷ pint bia. Tuy nhiên, mặc dù có vẻ như đây là một ‘bữa tiệc bia thượng hạng’ trong trí tưởng tượng của nhiều người đang trôi nổi trong không gian, nhưng các nhà khoa học lại có một tin xấu: đám mây này không thích hợp để con người tiêu thụ.

Các nhà thiên văn học sử dụng kính viễn vọng, như Kính viễn vọng không gian James Webb, để phân tích ánh sáng hồng ngoại phát ra từ những đám mây này và xác định sự hiện diện của các phân tử cụ thể, bao gồm cả rượu.

Tiến sĩ Lisa Harvey-Smith, người đứng đầu nhóm nghiên cứu, giải thích rằng đám mây này còn chứa một số hóa chất độc hại khác như carbon dioxide, amoniac và hydro xyanua. Vì vậy, thay vì là một thiên đường cho những người mê bia, G34.3 là một ‘phòng thí nghiệm’ hóa học khổng lồ, chứa đầy những hợp chất phức tạp và độc hại.

Việc phát hiện ra đám mây ‘rượu’ không chỉ dừng lại ở sự tò mò. Các nhà thiên văn học hy vọng sẽ tìm hiểu thêm về sự hình thành của các ngôi sao trong thiên hà của chúng ta thông qua những thông tin mới được khám phá về nó. Các nhà khoa học đã sử dụng kính viễn vọng vô tuyến MERLIN của Vương quốc Anh để quan sát đám mây này và thu được những hình ảnh với độ nhạy cao hơn. Việc này đã giúp họ phát hiện ra maser methanol hay đám mây ‘rượu’.

Tiến sĩ Harvey-Smith cho biết: ‘Vẫn còn nhiều câu hỏi chưa có lời giải về sự ra đời của các ngôi sao khổng lồ bởi vì các trung tâm hình thành bị bụi che phủ. Bức xạ duy nhất có thể thoát ra là ở bước sóng vô tuyến, và mạng lưới MERLIN được nâng cấp hiện đang mang đến cho chúng ta cơ hội đầu tiên để nhìn sâu vào các vùng hình thành sao này và xem điều gì thực sự đang diễn ra’.

Phát hiện về G34.3 không chỉ làm phong phú thêm hiểu biết của chúng ta về thành phần hóa học của vũ trụ mà còn cung cấp một công cụ mạnh mẽ để nghiên cứu quá trình hình thành sao, một trong những bí ẩn lớn nhất của vũ trụ. Câu chuyện về đám mây ‘rượu’ khổng lồ này là một lời nhắc nhở rằng vũ trụ hoang dã, kỳ lạ và phức tạp hơn rất nhiều so với những gì chúng ta từng tưởng tượng, và mỗi khám phá mới lại mở ra một cánh cửa khác cho những điều chưa biết.

Phát hiện hàng chục thiên hà “ngủ đông” trong vũ trụ sơ khai

Linh — Fri, 12 Sep 2025 12:01:33 +0000

Các nhà thiên văn học đã phát hiện ra hơn một chục thiên hà ‘ngủ đông’ mà đã ngừng hình thành sao trong vòng một tỷ năm đầu tiên sau Vụ nổ Big Bang. Khám phá này, được thực hiện bằng dữ liệu từ Kính viễn vọng không gian James Webb (JWST), làm sáng tỏ một giai đoạn thú vị trong cuộc sống của các thiên hà đầu tiên và có thể cung cấp thêm manh mối về cách các thiên hà tiến hóa.

This image from NASA’s James Webb Space Telescope’s NIRCam (Near-Infrared Camera) of star-forming region NGC 604 shows how stellar winds from bright, hot young stars carve out cavities in surrounding gas and dust. But why do some galaxies abruptly put star formation on pause?

Có một số lý do khiến các thiên hà ngừng hình thành sao mới. Một trong số đó là sự hiện diện của các lỗ đen siêu lớn ở trung tâm của chúng. Những quái vật này phát ra bức xạ mạnh, làm nóng và làm giảm khí lạnh, thành phần quan trọng nhất cho sự hình thành sao. Ngoài ra, các thiên hà lân cận lớn hơn có thể làm giảm khí lạnh hoặc làm nóng nó, dẫn đến ngừng hình thành sao. Kết quả là, những thiên hà này có thể vẫn ở trạng thái ngủ đông vô thời hạn hoặc trở nên ‘bị triệt tiêu’.

Một lý do khác khiến các thiên hà trở nên không hoạt động là phản hồi sao. Đó là khi khí trong thiên hà được làm nóng và đẩy ra ngoài do các quá trình sao như siêu tân tinh, gió sao mạnh, hoặc áp lực liên quan đến ánh sáng sao. Thiên hà sau đó trải qua một giai đoạn ‘yên tĩnh’ tạm thời.

Điều này thường là một giai đoạn tạm thời, kéo dài khoảng 25 triệu năm, Alba Covelo Paz, sinh viên tiến sĩ tại Đại học Geneva và tác giả chính của nghiên cứu mới mô tả phát hiện, cho biết. Trong hàng triệu năm, khí đã bị đẩy ra sẽ rơi trở lại, và khí ấm sẽ làm mát lại. Khi có đủ khí lạnh, thiên hà có thể bắt đầu hình thành sao mới.

Trong khi giai đoạn ngủ đông thường được quan sát thấy ở các thiên hà gần đó, các nhà thiên văn học chỉ tìm thấy bốn thiên hà ngủ đông trong tỷ năm đầu tiên của vũ trụ. Ba trong số đó có khối lượng dưới một tỷ khối lượng mặt trời và một có khối lượng trên 10 tỷ khối lượng mặt trời. Các quan sát hạn chế và thuộc tính phân tán của các thiên hà ngủ đông không đủ để có cái nhìn rõ ràng về sự hình thành sao sớm.

Tuy nhiên, sử dụng dữ liệu quang phổ nhạy của JWST, một nhóm các nhà thiên văn học quốc tế đã phát hiện ra 14 thiên hà ngủ đông có khối lượng trong phạm vi rộng ở vũ trụ đầu tiên, cho thấy các thiên hà ngủ đông không bị giới hạn ở mức khối lượng thấp hoặc rất cao.

Các phát hiện này đã được tải lên cơ sở dữ liệu bản thảo arXiv vào ngày 27 tháng 6 và chưa được đánh giá đồng nghiệp.

Các nhà nghiên cứu không ngờ rằng họ sẽ thấy các thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên. Bởi vì những thiên hà này còn trẻ, chúng nên đang hình thành nhiều sao mới, các nhà thiên văn học đã nghĩ. Nhưng trong một bài báo năm 2024, các nhà nghiên cứu đã mô tả phát hiện đầu tiên về một thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên.

Sự khám phá đầu tiên về một thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên là một cú sốc vì thiên hà đó đã được quan sát trước đó với Hubble, nhưng chúng tôi không thể biết nó ngủ đông cho đến khi JWST, Paz cho biết.

Không giống như Kính viễn vọng không gian Hubble, công cụ NIRSpec của JWST có thể nhìn thấy ánh sáng từ những thiên hà này đã bị dịch chuyển về phía bước sóng hồng ngoại gần, và cũng cung cấp chi tiết quang phổ về nó.

Các nhà thiên văn học đã tò mò muốn biết tại sao các thiên hà đầu tiên ngừng hình thành sao và liệu điều này có phổ biến trong phạm vi rộng của khối lượng sao. Một giả thuyết là các thiên hà có sự bùng nổ hình thành sao và sau đó là giai đoạn yên tĩnh trước khi bắt đầu lại. Paz và nhóm của cô đã tìm kiếm các thiên hà đang ở giữa các vụ bùng nổ hình thành sao.

Họ đã sử dụng dữ liệu thiên hà có sẵn công khai trong Lưu trữ DAWN JWST.

Họ đã kiểm tra ánh sáng của khoảng 1.600 thiên hà, tìm kiếm dấu hiệu của sao mới không hình thành. Họ cũng tập trung vào các dấu hiệu rõ ràng của sao trung niên hoặc già trong ánh sáng của các thiên hà. Nhóm đã tìm thấy 14 thiên hà, có khối lượng từ khoảng 40 triệu đến 30 tỷ khối lượng mặt trời, đã ngừng hình thành sao.

Chúng tôi hiện đã tìm thấy 14 nguồn hỗ trợ quá trình bùng nổ này, và chúng tôi đã tìm thấy tất cả đều đã ngừng hình thành sao từ 10 đến 25 triệu năm trước khi chúng tôi quan sát chúng, Paz giải thích. Điều đó có nghĩa là 14 thiên hà này đã được tìm thấy để tuân theo hình thành sao theo kiểu ngừng-đi, thay vì liên tục hình thành sao, và chúng đã yên tĩnh trong ít nhất 10 đến 25 triệu năm.

Giai đoạn ngủ đông này cho thấy các thiên hà này có thể sẽ tiếp tục hình thành sao trong tương lai, nhưng vẫn còn sự không chắc chắn, Paz thêm. Chúng tôi không thể xác nhận nó chắc chắn vì chúng tôi không biết làm thế nào lâu họ sẽ vẫn ở trạng thái ngủ đông, và nếu họ tình cờ ở trạng thái ngủ đông thêm 50 triệu năm nữa, điều này sẽ cho thấy nguyên nhân của sự tắt của chúng là khác.

Tình huống này sẽ cho thấy các thiên hà này đã chết. Tuy nhiên, các thuộc tính hiện tại của các thiên hà này hỗ trợ một chu kỳ hình thành sao liên tục.

Bởi vì các thiên hà ngủ đông rất hiếm, vẫn còn nhiều điều bí ẩn về chúng. Tuy nhiên, các nhà thiên văn học hy vọng các quan sát trong tương lai sẽ giúp làm sáng tỏ các nhà máy sao đang ngủ này. Một chương trình JWST sắp tới có tên là ‘Sleeping Beauties’ sẽ dành riêng cho việc khám phá các thiên hà ngủ đông trong vũ trụ đầu tiên, Paz cho biết. Chương trình này sẽ cho phép các nhà thiên văn học ước tính thời gian một thiên hà ở trạng thái yên tĩnh và giúp họ hiểu rõ hơn về quá trình hình thành sao liên tục.

Vẫn còn nhiều điều chưa biết đối với chúng tôi, nhưng chúng tôi đã tiến một bước gần hơn đến việc giải mã quá trình này, Paz cho biết.

Việt Nam sắp chứng kiến trăng lưỡi liềm che khuất cụm sao Thất Nữ

Linh — Wed, 03 Sep 2025 14:46:54 +0000

Rạng sáng ngày 22/7, người Việt có cơ hội đặc biệt để quan sát hiện tượng thiên văn thú vị khi trăng lưỡi liềm xuất hiện gần cụm sao Pleiades, hay còn gọi là Thất Nữ. Sự kiện giao hội này, mặc dù không tạo ra hiện tượng che khuất như đã xảy ra tại Bắc Mỹ vào ngày 20/7 vừa qua, nhưng vẫn mang đến một cảnh tượng tuyệt đẹp cho những người yêu thích ngắm sao và khám phá bầu trời đêm.

Mô phỏng cụm sao Thất Nữ nhìn từ vị trí TP.HCM rạng sáng 22.7

Cụm sao Pleiades, hay Thất Nữ, là một trong những cụm sao dễ nhận biết nhất trên bầu trời đêm, với ánh sáng xanh dịu nhẹ. Cụm sao này có thể được nhìn thấy rõ nhất từ tháng 10 đến tháng 4 năm sau. Tuy nhiên, vào những tháng mùa hè ở Bắc bán cầu, bao gồm Việt Nam, cụm sao này cũng có thể xuất hiện gần đường chân trời, tạo cơ hội cho người quan sát thưởng thức vẻ đẹp của nó.

Là một phần của chòm sao Kim Ngưu, Pleiades có cấp sao biểu kiến là 1,6, khiến chúng trở thành một trong những cụm sao mở sáng nhất trên bầu trời. Cụm sao này bao gồm một nhóm các ngôi sao được liên kết lỏng lẻo bởi lực hấp dẫn, và tất cả các ngôi sao của cụm sao này đều được hình thành cùng một lúc. Sự hình thành và tồn tại của cụm sao này đã làm nên một câu chuyện thần thoại hấp dẫn trong văn hóa thiên văn.

Thần thoại Hy Lạp về Pleiades là một trong những câu chuyện thú vị nhất về cụm sao này. Theo thần thoại, Pleiades là bảy cô con gái của Titan Atlas và nữ thần biển Pleione. Các chị em này đã được biến thành những vì sao và đặt trên bầu trời để bảo vệ họ khỏi sự truy đuổi của thợ săn Orion. Mặc dù được gọi là cụm sao ‘bảy chị em’, nhưng thông thường chỉ có 6 ngôi sao có thể nhìn thấy bằng mắt thường, làm nảy sinh bí ẩn về ‘Pleiades thất lạc’.

Từ góc độ thiên văn, Merope là một trong những ngôi sao sáng nhất trong cụm sao. Sự kiện giao hội giữa mặt trăng và cụm sao Pleiades vào rạng sáng ngày 22/7 là một cơ hội tuyệt vời để người Việt quan sát và khám phá vẻ đẹp của bầu trời đêm. Đây là thời điểm lý tưởng để những người yêu thích thiên văn học và các nhà quan sát nghiệp dư có thể tận hưởng cảnh đẹp của vũ trụ, đồng thời tìm hiểu thêm về các hiện tượng thiên văn thú vị.

Sự kiện này khuyến khích mọi người tìm hiểu thêm về Pleiades và khám phá bầu trời đêm, trải nghiệm sự rộng lớn và bí ẩn của vũ trụ. Với sự kiện giao hội đặc biệt này, người Việt có thể chiêm ngưỡng và cảm nhận vẻ đẹp của thiên văn, thêm vào đó là việc tìm hiểu về những câu chuyện thần thoại liên quan đến cụm sao Pleiades.

Phát hiện hành tinh quái vật trẻ xung quanh một ngôi sao

Linh — Sat, 30 Aug 2025 14:19:25 +0000

Một tín hiệu bất thường được phát hiện trong đĩa khí bụi của một ngôi sao trẻ, gợi ý về khả năng hình thành một ‘hành tinh quái vật’. Phát hiện này là kết quả của sự hợp tác giữa hai đài quan sát thiên văn hàng đầu, Gaia và ALMA, trong đó Gaia hoạt động trên quỹ đạo Trái Đất và ALMA đặt tại Chile. Nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí khoa học Nature Astronomy.

Ngôi sao MP Mus, hay còn được biết đến với cái tên PDS66, hiện tại chỉ khoảng 13 triệu năm tuổi và cách Trái Đất khoảng 280 năm ánh sáng. Ở độ tuổi trẻ như vậy, ngôi sao này vẫn được bao quanh bởi một đĩa khí bụi lớn, hay còn gọi là đĩa tiền hành tinh. Theo lời của trưởng nhóm nghiên cứu Álvaro Ribas từ Viện Thiên văn học Cambridge, sự hiện diện của đĩa tiền hành tinh ở độ tuổi như vậy cung cấp bằng chứng về quá trình hình thành hành tinh.

Sự kết hợp giữa Gaia, một trong những đài quan sát dạng vệ tinh của Cơ quan Vũ trụ châu Âu, và ALMA, đài quan sát vô tuyến mặt đất mạnh nhất thế giới, đã giúp các nhà khoa học phát hiện ra một khe hở trong đĩa tiền hành tinh của MP Mus. Khe hở này xuất hiện như một vòng trống rỗng rất tinh tế, cho thấy khí và bụi tại khu vực đó đã tụ tập lại để hình thành một hành tinh. Các quan sát cho thấy hành tinh đang hình thành này có thể có khối lượng gấp 10 lần Sao Mộc, hoặc ít nhất là gấp 3 lần.

Sao Mộc, hành tinh lớn nhất trong hệ Mặt Trời của chúng ta, có khối lượng tương đương 318 lần Trái Đất. Do đó, hành tinh tiềm năng trong hệ MP Mus được đặt tên là ‘hành tinh quái vật’. Sự tồn tại của hành tinh này được củng cố bởi quan sát về việc nó khiến sao mẹ của nó bị rung lắc, và điều này cũng giúp các nhà thiên văn ước tính được khối lượng của hành tinh này.

Việc phát hiện ra ‘hành tinh quái vật’ này mở ra những cánh cửa mới trong việc nghiên cứu về sự hình thành và tiến hóa của các hệ thống hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc hiểu rõ hơn về vũ trụ và sự đa dạng của các hệ thống hành tinh tồn tại ngoài kia.

Thêm vào đó, sự hợp tác giữa các đài quan sát không gian và trên mặt đất như Gaia và ALMA đã chứng minh khả năng mạnh mẽ của việc kết hợp các công cụ quan sát hiện đại để thu thập dữ liệu và đưa ra những khám phá đột phá. Việc liên tục theo dõi và nghiên cứu các hiện tượng thiên văn như thế này sẽ tiếp tục làm sáng tỏ những bí ẩn còn tồn tại của vũ trụ.

Phát hiện vật thể ma quái quay quanh ngôi sao Betelgeuse

Linh — Tue, 26 Aug 2025 07:02:22 +0000

Một nhóm nghiên cứu quốc tế đã đạt được thành tựu đáng kể trong lĩnh vực khám phá vũ trụ khi phát hiện ra một vật thể song sinh đã chết của ngôi sao nổi tiếng Betelgeuse, thường được gọi là “quái vật sắp nổ”. Betelgeuse là một trong những ngôi sao lớn nhất và sáng nhất trên bầu trời Trái Đất, với khối lượng gấp 16,5-19 lần khối lượng của Mặt Trời và bán kính lớn hơn 764 lần bán kính của Mặt Trời.

Phát hiện vật thể chết chóc mang tên “Vòng tay của nàng” – Ảnh 2.

Betelgeuse hiện đang ở giai đoạn cuối cùng của vòng đời, được gọi là giai đoạn “sao khổng lồ đỏ”, và dự kiến sẽ nổ trong tương lai gần, có thể trong năm nay hoặc trong vòng 100.000 năm tới. Ngoài ra, Betelgeuse cũng là một sao biến quang, với ánh sáng từ nó liên tục thay đổi theo thời gian. Các nhà khoa học đã xác định được nguyên nhân của sự thay đổi độ sáng này là do một “bóng ma” quay quanh Betelgeuse, có thể là thứ đôi khi cản bớt ánh sáng từ ngôi sao này chiếu đến Trái Đất.

Được đặt tên là Siwarha, ngôi sao chết này được cho là một ngôi sao song sinh của Betelgeuse, ra đời cùng lúc với ngôi sao này nhưng đã chết từ rất lâu và trở nên rất mờ nhạt. Siwarha có khối lượng gấp khoảng 1,6 lần Mặt Trời, quay quanh Betelgeuse với khoảng cách quỹ đạo là 4 đơn vị thiên văn và chu kỳ quỹ đạo là 5,94 năm. Phát hiện này là kết quả của các quan sát của Đài thiên văn Gemini, một hệ thống gồm 2 kính viễn vọng đặt tại Hawaii (Mỹ) và Chile.

Điều đáng chú ý là cặp vật thể khổng lồ này nằm cách Trái Đất tận 548 năm ánh sáng và Betelgeuse đã chết nên cực kỳ mờ nhạt. Tuy nhiên, phát hiện này đã mở ra một trang mới trong việc khám phá vũ trụ và hiểu rõ hơn về vòng đời của các ngôi sao. Thông tin chi tiết về phát hiện này có thể được tìm thấy tại https://www.gemini.edu/ và các nguồn tin cậy khác trong lĩnh vực thiên văn học.

Mặt Trời sẽ biến thành ‘người khổng lồ đỏ’ và nuốt chửng Trái Đất?

Linh — Mon, 18 Aug 2025 07:26:26 +0000

Trong khoảng 5 tỷ năm nữa, khi nhiên liệu hydro trong lòng Mặt Trời cạn kiệt, ngôi sao trung tâm của hệ Mặt Trời sẽ trải qua một giai đoạn biến đổi lớn. Quá trình này sẽ gây ra sự thay đổi nghiêm sâu đối với toàn bộ hệ Mặt Trời. Lõi của Mặt Trời sẽ sụp đổ dướiแรง hấp dẫn cực kỳ mạnh, đồng thời lớp vỏ ngoài sẽ phình to lên một cách đáng kể. Sự thay đổi này sẽ biến Mặt Trời thành một ngôi sao khổng lồ đỏ.

Khi Mặt Trời trở thành một ngôi sao khổng lồ đỏ, hai hành tinh trong cùng của hệ Mặt Trời là Sao Thủy và Sao Kim có khả năng cao sẽ bị Mặt Trời nuốt chửng. Sự va chạm và sát nhập này sẽ làm cho quỹ đạo của chúng bị suy giảm đáng kể. Nhiều nhà khoa học cho rằng, số phận của Trái Đất vẫn còn nhiều điều chưa thể khẳng định, nhưng hành tinh của chúng ta có nguy cơ rất cao bị kéo vào vùng ảnh hưởng của Mặt Trời, và có thể sẽ bị thiêu rụi trong biển lửa của ngôi sao này.

Sau giai đoạn trở thành người khổng lồ đỏ, Mặt Trời sẽ trải qua một quá trình thay đổi khác. Khoảng 1 tỷ năm sau đó, lớp vỏ ngoài mà Mặt Trời đã phình to sẽ được trút bỏ. Khi đó, Mặt Trời sẽ co lại thành một vật thể có kích thước tương đương với Trái Đất, nhưng mật độ vật chất của nó sẽ cực kỳ cao. Lúc này, Mặt Trời đã trở thành một sao lùn trắng.

Sau khi Mặt Trời trở thành một sao lùn trắng, hệ Mặt Trời sẽ lâm vào trạng thái băng giá và chìm trong bóng tối vĩnh cửu. Không còn năng lượng từ Mặt Trời, các hành tinh trong hệ sẽ không còn được làm ấm và sẽ trở nên lạnh giá. Tuy nhiên, về mặt kỹ thuật, hệ Mặt Trời vẫn chưa hoàn toàn “chết”. Các hành tinh khổng lồ như Sao Mộc và Sao Thổ vẫn sẽ tiếp tục quay quanh xác chết của Mặt Trời trong một vũ điệu cô độc, kéo dài hàng tỷ năm.

Trong thời gian dài không tưởng sau đó, sự cân bằng hấp dẫn của hệ Mặt Trời sẽ bị phá vỡ. Các hành tinh có khả năng va chạm với nhau hoặc bị một ngôi sao lang thang trong vũ trụ xé toạc. Trường hợp xấu hơn nữa là các hành tinh có thể bị văng ra khỏi hệ Mặt Trời mãi mãi.

Cuối cùng, có lẽ sau hàng triệu tỷ năm, hệ Mặt Trời sẽ không còn gì sót lại như chúng ta từng biết. Tất cả các hành tinh và vật thể sẽ mất tích hoặc thay đổi hoàn toàn do các tương tác hấp dẫn và va chạm vũ trụ. Khi đó, hệ Mặt Trời sẽ hoàn toàn không còn dấu hiệu của sự sống và trở thành một phần của vũ trụ tối tăm và lạnh lẽo.