Thiên văn học – Dautuxaydung.com https://dautuxaydung.com Tue, 30 Sep 2025 22:34:32 +0000 vi hourly 1 https://wordpress.org/?v=6.7.2 https://cloud.linh.pro/news/2025/08/dautuxaydung.svg Thiên văn học – Dautuxaydung.com https://dautuxaydung.com 32 32 Lỗ đen vũ trụ ăn sao, phát ra tia X sáng chói cách 450 triệu năm ánh sáng https://dautuxaydung.com/lo-den-vu-tru-an-sao-phat-ra-tia-x-sang-choi-cach-450-trieu-nam-anh-sang/ Tue, 30 Sep 2025 22:34:30 +0000 https://dautuxaydung.com/lo-den-vu-tru-an-sao-phat-ra-tia-x-sang-choi-cach-450-trieu-nam-anh-sang/

Một sự kiện vũ trụ hiếm hoi và bí ẩn đã được phát hiện bởi các đài quan sát tia X trên Trái Đất, hé lộ về sự tồn tại của một loại “quái vật vũ trụ” mà các nhà khoa học từ lâu đã lý thuyết hóa nhưng chưa từng quan sát trực tiếp. Các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra một nguồn tia X mạnh, được ký hiệu là HLX-1, nằm trong một thiên hà cách Trái Đất khoảng 450 triệu năm ánh sáng.

Bắt được tín hiệu lạ từ "mắt xích còn thiếu của vũ trụ" - Ảnh 2.
Bắt được tín hiệu lạ từ “mắt xích còn thiếu của vũ trụ” – Ảnh 2.

Sự kiện này là kết quả của một hiện tượng thiên văn cực kỳ hiếm gặp, được gọi là “gián đoạn thủy triều” (TDE), khi một lỗ đen có khối lượng trung bình thức giấc và bắt đầu “ăn thịt” một ngôi sao. Lỗ đen này được cho là có khối lượng trung gian, nằm giữa lỗ đen siêu khối lượng và lỗ đen khối lượng sao, với khối lượng nặng gấp 100-100.000 lần Mặt Trời.

Các nhà khoa học đã quan sát sự kiện HLX-1 vào năm 2009, ghi nhận nó tăng độ sáng gấp 100 lần vào năm 2012 và sau đó mờ đi vào năm 2023. Các quan sát này cho thấy lỗ đen này có thể đã gắn bó với một ngôi sao khổng lồ và đang dần “ăn” ngôi sao đó, dẫn đến các vụ bùng nổ lặp đi lặp lại.

Các nhà nghiên cứu hiện đang chờ đợi để xem liệu lỗ đen này có tiếp tục bùng phát nhiều lần nữa hay không. “Bây giờ chúng ta cần chờ xem liệu nó có bùng phát nhiều lần không, hay có một điểm khởi đầu, một đỉnh điểm, và bây giờ nó sẽ giảm dần cho đến khi biến mất,” nhà thiên văn học Roberto Soria thuộc Viện Vật lý thiên văn quốc gia Ý, đồng tác giả của nghiên cứu, cho biết.

Sự phát hiện này mang lại hy vọng mới cho việc nghiên cứu về sự hình thành của lỗ đen siêu khối lượng và giúp giải đáp các bí ẩn về vũ trụ. Việc nghiên cứu các sự kiện như HLX-1 có thể giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về chu kỳ sống của các ngôi sao và lỗ đen, cũng như những tương tác phức tạp giữa chúng.

Thông tin chi tiết về nghiên cứu này có thể được tìm thấy tại các nguồn academic và các bài viết liên quan trên Nature, cung cấp một cái nhìn sâu sắc hơn về khám phá này và ý nghĩa của nó trong lĩnh vực thiên văn học hiện đại.

]]>
Sao thứ ba làm ‘người mai mối’ giữa các sao biến quang https://dautuxaydung.com/sao-thu-ba-lam-nguoi-mai-moi-giua-cac-sao-bien-quang/ Tue, 23 Sep 2025 15:19:31 +0000 https://dautuxaydung.com/sao-thu-ba-lam-nguoi-mai-moi-giua-cac-sao-bien-quang/

Một nghiên cứu gần đây từ Viện Công nghệ California (Mỹ) đã làm sáng tỏ vai trò của ngôi sao thứ ba trong vụ nổ siêu tân tinh, một hiện tượng vũ trụ lâu đời và phức tạp. Trong lĩnh vực thiên văn học, hình ảnh của sao lùn trắng, hay còn gọi là những ‘ma cà rồng vũ trụ’, đã trở nên quen thuộc. Chúng hút vật chất từ các ngôi sao đồng hành gần kề và quá trình này thường kết thúc bằng một vụ nổ siêu tân tinh hủy diệt cả hai thiên thể.

Hình minh họa cho thấy sứ mệnh Gaia của ESA đang quan sát Dải Ngân hà (Ảnh: ESA).
Hình minh họa cho thấy sứ mệnh Gaia của ESA đang quan sát Dải Ngân hà (Ảnh: ESA).

Nhóm nghiên cứu đã sử dụng dữ liệu từ sứ mệnh Gaia của Cơ quan Vũ trụ Châu Âu để xác định 50 hệ ba sao chứa sao biến quang. Trong các hệ này, hai ngôi sao gần nhau tạo thành cặp chính, trong khi ngôi sao thứ ba quay ở khoảng cách xa hơn nhiều. Qua 2.000 mô phỏng máy tính, họ phát hiện ra rằng, trong khoảng 20% trường hợp, chính lực hấp dẫn từ ngôi sao thứ ba đã làm biến đổi quỹ đạo của cặp sao đôi, khiến chúng xích lại gần nhau mà không cần trải qua giai đoạn lớp vỏ khí chung như giả thuyết truyền thống.

Trước đây, các nhà thiên văn học tin rằng phần lớn các sao biến quang hình thành thông qua quá trình tiến hóa lớp vỏ chung. Theo đó, một ngôi sao phình to thành sao khổng lồ đỏ và bao phủ ngôi sao đồng hành. Khi hai ngôi sao tương tác, lớp vỏ này bị đẩy ra, để lại một sao lùn trắng quay quanh một sao đồng hành ở khoảng cách đủ gần để bắt đầu quá trình hút vật chất.

Tuy nhiên, phát hiện mới cho thấy mô hình này không phải là con đường duy nhất. Trong các mô phỏng của nhóm nghiên cứu, có đến 60% trường hợp lớp vỏ khí chung vẫn hình thành nhưng được kích hoạt bởi sự tác động của ngôi sao thứ ba. Chỉ khoảng 20% trường hợp còn lại là lớp vỏ khí hình thành theo cách truyền thống, không có sự góp mặt của ngôi sao thứ ba.

Đáng chú ý, nhóm nghiên cứu dự đoán có thể có tới 40% các biến thiên thảm khốc ngoài thực tế được hình thành từ hệ ba sao. Con số này cao hơn nhiều so với những gì dữ liệu quan sát từ Gaia từng ghi nhận. Lý do có thể đến từ việc nhiều ngôi sao thứ ba nằm quá xa hoặc có ánh sáng quá yếu để được phát hiện, thậm chí đã bị bật khỏi hệ do tác động hấp dẫn mạnh mẽ.

Dữ liệu cũng cho thấy, các hệ ba sao có quỹ đạo ngôi sao thứ ba lớn hơn 100 đơn vị thiên văn (100 lần khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trời) có xu hướng dễ hình thành các biến quang hơn. Nhà nghiên cứu Kareem El-Badry chia sẻ: ‘Trong suốt 50 năm qua, giới thiên văn học đã sử dụng mô hình vỏ khí chung để giải thích sự hình thành sao biến quang. Nhưng giờ đây, chúng tôi phát hiện rằng rất nhiều hệ thống như vậy thực chất là sản phẩm của các tương tác ba sao’.

Phát hiện này mở ra một hướng nghiên cứu mới, thách thức những giả định lâu đời về sự tiến hóa của các hệ sao trong vũ trụ. Qua việc nghiên cứu sâu hơn về vai trò của ngôi sao thứ ba, các nhà khoa học có thể làm sáng tỏ thêm nhiều bí mật của vũ trụ và giúp hoàn thiện hơn lý thuyết về sự hình thành và tiến hóa của các hệ sao.

]]>
Phát hiện hành tinh cách Earth 35 năm ánh sáng có thể hỗ trợ sự sống https://dautuxaydung.com/phat-hien-hanh-tinh-cach-earth-35-nam-anh-sang-co-the-ho-tro-su-song/ Tue, 12 Aug 2025 22:11:07 +0000 https://dautuxaydung.com/phat-hien-hanh-tinh-cach-earth-35-nam-anh-sang-co-the-ho-tro-su-song/

Một bước tiến quan trọng trong lĩnh vực thiên văn học đã được ghi nhận với việc xác nhận sự tồn tại của một hành tinh có điều kiện lý tưởng để duy trì sự sống. Nhóm nghiên cứu từ Viện Nghiên cứu hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời Trottier (Canada), phối hợp với NASA, đã công bố phát hiện về hành tinh L98–59 f, một ‘siêu Trái Đất’ quay quanh sao lùn đỏ L98–59.

L 98–59 f - hành tinh có khả năng hỗ trợ sự sống ở khoảng cách tương đối gần Trái Đất. (Ảnh: ESO)
L 98–59 f – hành tinh có khả năng hỗ trợ sự sống ở khoảng cách tương đối gần Trái Đất. (Ảnh: ESO)

Hành tinh này nằm trong ‘vùng có thể ở được’, khu vực mà nước lỏng có khả năng tồn tại trên bề mặt hành tinh, điều kiện tiên quyết cho sự sống như trên Trái Đất. Với khoảng cách từ L98–59 f đến Trái Đất chỉ khoảng 35 năm ánh sáng, nó trở thành một trong những hành tinh quan trọng được phát hiện gần đây. Ông Charles Cadieux, tác giả chính của nghiên cứu, nhận định rằng việc tìm ra một hành tinh ôn hòa trong một hệ sao nhỏ gọn là một bước tiến quan trọng.

Nó minh chứng cho sự đa dạng phong phú của các hệ hành tinh bên ngoài Hệ Mặt Trời, đồng thời khẳng định tầm quan trọng của việc nghiên cứu những hành tinh quay quanh các sao lùn đỏ – loại sao phổ biến nhất trong vũ trụ. Hệ sao L98–59 được phát hiện lần đầu vào năm 2019 với bốn hành tinh đã biết. Nhờ kết hợp thêm dữ liệu từ các đài quan sát dưới mặt đất và các phép đo chính xác hơn, các nhà khoa học giờ đây đã bổ sung hành tinh thứ năm – L98–59 f vào danh sách.

L98–59 f được phát hiện nhờ theo dõi những dao động rất nhỏ trong chuyển động của ngôi sao. Phương pháp này đòi hỏi công nghệ đo đạc cực kỳ chính xác và độ tin cậy cao. Các nhà nghiên cứu tính toán rằng lượng năng lượng mà L98–59 f nhận được từ sao chủ tương đương với mức năng lượng Trái Đất nhận từ Mặt Trời, củng cố thêm giả thiết rằng hành tinh này có thể sở hữu nước dạng lỏng và là ứng viên sáng giá cho sự sống ngoài Trái Đất.

Nhóm nghiên cứu cũng công bố thêm các thông tin quan trọng về bốn hành tinh còn lại trong hệ. Trong đó, L98–59 b – hành tinh gần sao chủ nhất, có kích thước bằng 84% Trái Đất và khối lượng bằng khoảng một nửa. Hai hành tinh tiếp theo trong hệ được cho là có địa chất tương đồng với vệ tinh Io của Sao Mộc – nơi nổi tiếng với hoạt động núi lửa mãnh liệt. Riêng hành tinh thứ tư có thể là một ‘thế giới nước’, với cấu trúc chứa phần lớn là chất lỏng.

Giáo sư René Doyon, một trong các đồng tác giả của nghiên cứu, cho rằng hệ hành tinh L98–59 cung cấp một cơ hội độc đáo để trả lời các câu hỏi nền tảng trong lĩnh vực nghiên cứu hành tinh ngoài Hệ Mặt Trời. Với sự đa dạng về cấu trúc và đặc tính vật lý, L98–59 là một phòng thí nghiệm thiên nhiên lý tưởng để nghiên cứu cách mà các hành tinh loại siêu Trái Đất hoặc tiểu Hải Vương hình thành.

Nhóm nghiên cứu cho biết, sau bước phát hiện quan trọng này, họ sẽ tiếp tục sử dụng kính viễn vọng không gian James Webb – công cụ hiện đại nhất hiện nay để phân tích kỹ hơn thành phần khí quyển và bề mặt của các hành tinh trong hệ sao L98–59. Việc phát hiện L98–59 f – hành tinh có khả năng hỗ trợ sự sống ở khoảng cách tương đối gần Trái Đất – không chỉ là bước tiến khoa học mà còn mở ra nhiều hy vọng về khả năng tồn tại sự sống ngoài hành tinh trong vũ trụ rộng lớn.

]]>