Hiện nay, việc lựa chọn ngành nghề của nhiều bạn trẻ bị chi phối bởi những định kiến về giới, danh tiếng, thu nhập… Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tương lai cá nhân mà còn lãng phí nguồn lực xã hội. Theo bản tin thị trường lao động quý 2-2025 của Bộ Nội vụ, số người thất nghiệp trong quý 2-2025 đã tăng lên 1,06 triệu người, cao hơn 25.000 người so với quý trước và tăng khoảng 13.300 người so với cùng kỳ năm 2024.

Đáng chú ý, tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên cũng tăng thêm 0,26%, mặc dù các công ty tăng tuyển dụng. Nghịch lý này đặt ra nhiều vấn đề, trong đó có việc chọn ngành nghề ở giới trẻ hiện nay. Nhiều học sinh và phụ huynh đặt quá nặng yếu tố thu nhập, cho rằng nghề dễ giàu mới đáng học nên đổ xô vào các ngành được cho là ‘hot’ trên thị trường lao động, dẫn đến cầu vượt quá cung.

Văn hóa Á Đông cũng khiến một số phụ huynh, học sinh có những định kiến về giới khi chọn ngành nghề. Nhiều bạn trẻ đã từ bỏ ước mơ về ngành học vì lo sợ áp lực giới tính trong thời gian học, cũng như quá trình tìm việc sau này. Các nhà nghiên cứu tâm lý học phát triển và khoa học thần kinh khẳng định năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới, mà là do định hướng xã hội.

Tuy nhiên, nhiều bạn trẻ chọn ngành trái sở thích chỉ vì muốn vào trường ‘top’. Lấy tên trường làm thước đo thành công là một cách hiểu sai về thương hiệu giáo dục. Điều này xuất phát từ tâm lý sính danh tiếng, hiệu ứng truyền thông về những bảng xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học. Tư duy trọng bằng cấp cũng khiến nhiều bạn không mặn mà với cao đẳng nghề.

Trong khi các nước phát triển coi trọng việc học nghề thì ở Việt Nam, học nghề lại bị nhiều người coi là thua cuộc, thất bại. Hiện thực phũ phàng người người đại học, nhà nhà đại học, nhưng rồi vẫn khó tìm việc với tấm bằng cử nhân đang đặt dấu hỏi lớn trong việc lựa chọn con đường bước vào thị trường lao động của các bạn trẻ hiện nay.

Chọn nghề sai: tăng thất nghiệp, lãng phí nguồn nhân lực. Sai một ly, đi một dặm. Chọn ngành không phù hợp khiến nhiều bạn chán học, bỏ học. Không chỉ mất niềm tin vào bản thân, các em còn cảm thấy khó khăn trong việc định danh nghề nghiệp, đến khi học xong, lại làm trái ngành trái nghề.

Nhìn từ góc độ toàn cảnh xã hội, định kiến ngành nghề sẽ dẫn đến việc học sai ngành sai nghề. Hệ quả là tình trạng ngành thiếu ngành thừa, lãng phí nguồn nhân lực, gia tăng tình trạng thất nghiệp dù có bằng đại học. Chọn nghề là hành trình cá nhân, có ý nghĩa quyết định cuộc đời mỗi người.

Tương lai không dành cho người đi theo lối mòn định kiến. Chúng ta phải hiểu rõ chính mình, bằng cách thẳng thắn trả lời những câu hỏi: ‘muốn gì?’, ‘giỏi gì?’, ‘sống vì giá trị nào?’ thông qua việc sử dụng các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp khoa học. Gia đình, nhà trường, xã hội cũng cần chung tay tiếp sức, giúp các em mở rộng cánh cửa ngành nghề tương lai, không nên vô tình dựng thêm những rào chắn vô hình.

Câu chuyện về một cuộc sống không cần đi làm nhưng vẫn kiếm được 47-51 triệu đồng mỗi tháng đã trở thành hiện thực đối với Trình Nhã, một cô gái 30 tuổi đang sống tại tỉnh Quảng Châu, Trung Quốc. Sau 4 năm làm việc cho một tập đoàn lớn trong lĩnh vực bán lẻ, Trình Nhã đã quyết định nghỉ việc và tìm kiếm một cuộc sống ít căng thẳng hơn, tự do hơn.

Trình Nhã đã xây dựng được 3 nguồn thu nhập hàng tháng, trong đó có 2 nguồn thu nhập thụ động, giúp cô trang trải cuộc sống mà không cần đến công việc ‘9 to 5’ điển hình. Đầu tiên là nguồn thu từ việc cho thuê nhà tại tỉnh Phật Sơn, cách Quảng Châu khoảng 2 tiếng đi tàu. Căn nhà này là tài sản mà bà ngoại để lại cho Trình Nhã trước khi qua đời. Cô đã quyết định sang sửa căn nhà và cho thuê với giá 5.500 NDT/tháng (khoảng 19,5 triệu đồng).

Nguồn thu thứ hai của Trình Nhã đến từ kênh blog trên Xiaohongshu mà cô đã xây dựng từ 4 năm trước. Mỗi tháng, Trình Nhã nhận được khoảng 4.000 – 5.000 NDT (14 – 17,5 triệu đồng) từ tiền quảng cáo và làm tiếp thị liên kết.

Khoản tiền cuối cùng và cũng là nguồn thu nhập thụ động thứ 2 của Trình Nhã đến từ một khoản đầu tư trái phiếu doanh nghiệp. Với khoản đầu tư này, kỳ vọng của Trình Nhã chỉ đơn giản là an toàn sinh lời đều đặn. Trung bình mỗi năm, số tiền cổ tức mà cô nhận được là 10.000 NDT (khoảng 35 triệu đồng), tương đương 833 NDT/tháng (3 triệu đồng).

Như vậy, trung bình hàng tháng, thu nhập của Trình Nhã dao động trong khoảng 13.500 – 14.500 NDT (47-51 triệu đồng). Để ‘giữ được tiền’, Trình Nhã cho biết hàng tháng cô chỉ tiêu tối đa 28 triệu đồng trên tổng thu nhập kiếm được.

Chi phí lớn nhất là tiền thuê nhà, hiện tại Trình Nhã đang thuê 1 căn hộ studio rộng 40 mét vuông tại Quảng Châu với giá 3.000 NDT (10,6 triệu đồng). Chi phí ăn uống, đi lại chiếm khoảng 2.500 – 3.000 NDT (9-10,6 triệu đồng) mỗi tháng. Phần còn lại, khoảng 2.000 – 2.500 NDT (7 – 8,8 triệu đồng), Trình Nhã dùng để mua sắm, gặp gỡ bạn bè hoặc thi thoảng đi du lịch.

Hiện tại ở tuổi 30, dù không có nhà cũng chẳng có xe hay bất kỳ tài sản lớn nào, nhưng Trình Nhã vẫn cảm thấy hài lòng với cuộc sống có thời gian để theo đuổi sở thích, đi du lịch, chăm sóc sức khỏe và hơn hết là cảm giác an tâm, không bị lệ thuộc vào bất kỳ điều gì.